De vervreemdende ervaring verruimt de geest.
Nee, we hebben het hier niet over het hallucinerende effect van paddenstoelen.
We hebben het over verborgen theater of undercover acteren, niet te verwarren met pranking.
In dit artikel lees je wat het verschil is tussen verborgen theater en pranking. We geven een praktijkvoorbeeld van verborgen theater, zodat je ziet wat het kan opleveren. Want als je het góed doet, heeft het een ongekend effect.
Het verschil tussen verborgen theater (undercover acteren) en pranking
Pranking
Ken je het programma ‘Bananasplit’ nog, in de jaren 80, met Ralph Inbar? In het programma werden met de verborgen camera gefilmde grappen getoond, waarbij zowel bekende als onbekende Nederlanders waren betrokken. De grappen werden steeds grootser.
Een scène uit Bananasplit:
De bekende goochelaar Hans Kazàn komt bij zijn auto aan. Tot zijn grote verbazing ziet hij dat het stuur ineens aan de andere kant zit. ????
In werkelijkheid heeft, in de tijd dat Kazàn afwezig was, de Bananasplit-crew zijn Nederlandse wagen omgeruild voor een identiek Brits model met het stuur aan de rechterkant. De betrokken politieagent en de mensen eromheen zijn natuurlijk acteurs. Het resultaat: lachen, gieren, brullen. Dát is pranking.
Verborgen theater
Bij verborgen theater gaat het niet om het lach-effect maar om een leer-effect. Mensen worden niet zozeer voor de gek gehouden maar op het verkeerde been gezet, waardoor ze gaan nadenken. Doordat ze in een ‘normale’ situatie iets ‘vreemds’ meemaken, onderzoeken ze wat ze horen en zien. Ze bekijken de situatie met een open mind.
Verborgen theater heeft meestal tot doel om de betrokkenheid te vergroten bij een bepaalde situatie of vraagstuk.
Zorgvuldige voorbereiding
Er wordt een seminar of een event met sprekers georganiseerd en op het programma staan boeiende sprekers. Maar hoe hou je de aandacht vast van het publiek? Hoe krijg je reacties uit de zaal? Hoe zorg je dat mensen zélf gaan nadenken, een mening vormen én deze delen?
Door ze wakker te schudden.
Mensen worden wakker als ze een ander geluid horen, iets wat ze niet verwachten. Dat kan natuurlijk een clown zijn, die in het publiek zit. Maar dat zou te simpel zijn. Het wordt pas interessant als het tegengeluid komt van iemand ‘van hen’, bijvoorbeeld een collega. Klinkt vaag?
Tijd voor een geslaagd voorbeeld.
Dag van de Digitale Provincie
Wij werden gevraagd mee te werken aan de Dag van de Digitale Provincie. Vanaf dat moment start de gedegen voorbereiding. Onze acteur (Bert) reist af op zoek naar antwoorden op wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe. Er volgen drie voorbesprekingen om de inhoud af te stemmen, het gewenste effect en de ontknoping. Alles wordt opgenomen in een script.
Op die dag presenteren de provincies wat zij de afgelopen jaren hebben bereikt op het gebied van digitalisering binnen de belangrijke ruimtelijke opgaven als Stikstof & Natuur, Klimaat & Energie en Wonen & Bereikbaarheid.
Naast de terugblik op de resultaten van provincies, kijken ze ook vooruit naar de oplossingen van de toekomst.
Een onderdeel van het programma is een panelgesprek, waarbij gebruik wordt gemaakt van een catchbox met microfoon, waardoor de bezoekers hun visie kunnen delen. Bert is een van de bezoekers. Hij ziet er onopvallend uit, maar als hij de microfoon krijgt, reageert hij nogal vreemd op een stelling van de voorzitter.
Voorzitter: ‘Binnen het concept van één digitale overheid zijn alle bestuurslagen gelijkwaardig.’
Bert: ‘Maar de drie provincies (noord, midden en zuid) zijn toch al gelijkwaardig? Ook gelijkwaardig aan de rest van de bestuurslagen? Dat de bestuurslagen recent niet bestaan uit personen maar robots die met ethische overwegingen de beste besluitvorming kunnen maken was een bewuste keuze van de overheid om de bestuurslagen meer gelijkwaardig te maken.’
De voorzitter bedankt voor deze vervreemdende reactie en gaat snel verder naar de volgende vraag. Als Bert even later weer de microfoon krijgt en bloedserieus begint over communiceren met grassprietjes, wordt het tijd hem uit te nodigen op het podium voor toelichting.
Op het podium krijgt Bert de gelegenheid om zijn afwijkende visie op de toekomst te delen. Hij heeft het over mensen die zelf energie kunnen opwekken door stemvibraties. Hij zegt dat landbouw niet meer bestaat en dat iedereen leeft op supplementen. Volgens hem zijn er nog maar drie provincies. En… hij draagt sneakers die energie opwekken.
Onder zijn sneakers beginnen ledlampjes te knipperen. Langzaam wordt voor het publiek duidelijk dat Bert uit de toekomst komt. Uit het jaar 2050 om precies te zijn!
Als Bert ontdekt dat hij in het verkeerde jaar is beland, zet hij zijn VR bril op, verlaat het podium en laat het publiek in verwarring achter.
The comic relief
Het effect van deze wonderlijke interventie noemen we ook wel the comic relief. Bert heeft de zaal wakker geschud met zijn antwoorden. Het publiek heeft zich opengesteld voor iets waar zij normaal niet naar zouden luisteren. De vervreemdende ervaring verruimt de geest. Luikjes zijn opengegaan én er gaat ook een zucht van verlichting door de zaal: deze serieuze dag is doorbroken met een kwinkslag.
Niet grappig doen
Bij verborgen theater is het de kunst om niet grappig te doen. Als Bert met een astronautenpak in het publiek had gezeten, was dat 3 minuten leuk geweest. Daarna is de lol eraf.
Als Bert zich niet voldoende in het onderwerp had verdiept, was het een stomme grap geweest.
Het gaat dus om een gedegen voorbereiding, afstemming, kennis en een duidelijke ontknoping.
Denk je nu: dat is iets voor ons, zo’n verborgen acteur? Heb je een idee en wil je dat eens bespreken of wil je dat wij iets ludieks bedenken voor het seminar dat je organiseert? Bel!
